Կվերադառնա՞ Էրդողանը Արևմուտք

Թուրքական տնտեսության հասցեին վերջին երկու տարում բազմաթիվ զգուշացումներ են հնչել տեղական ու արտասահմանյան փորձագետներից: Տնտեսական ռիսկերը մեծանում են, վտանգի դեղին մակարդակը արդեն մոտեցել է կարմիրին: Ոչ վաղ անցյալում տնտեսական ցնցումները Թուրքիայում հանգեցրել են քաղաքական ճգնաժամի: 1960-ի ու 1980-ի ռազմական հեղաշրջումների ու 2002-ի քաղաքական վերաֆորմատավորման հիմնական պատճառը տնտեսական ճգնաժամն էր: Քաղաքական գործիչները, այնուամենայնիվ, չեն լսում նախազգուշացումները: Մոտեցող ճգնաժամն այս անգամ նախորդներից տարբերվում է: 2018-ի սկզբին զգացվող ճգնաժամից ելնելով` «Արդարություն ու զարգացում» իշխող կուսակցությունը արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու որոշում ընդունեց: ԱԶԿ-ի որոշումը նպատակամետ էր, ընտրություններից հետո ճգնաժամն արդեն սկսեց արտացոլվել ցուցանիշների մեջ: Հունիսի 24-ի ընտրություններից հետո տնտեսությունը ամբողջությամբ ճգնաժամի ճանապարհին է: Նախասնանկացման ալիքը` կաշվի շուկայից մինչև կահույքի արտադրություն ու ծանր արդյունաբերություն, ցույց է տալիս, որ ձմռանը գործազրկություն է սկսվելու:

Պաշտոնական տվյալներով Թուրքիաում վաճառքի է հանված 1,5 միլիոն քառակուսի մետր պատրաստի բնակտարածք: Շինարարաների համար դա դադար է նշանակում: Ինֆլյացիան հասել է 20%-ի: 2017-ին Կենտրոնական բանկի տարադրամի պահուստը 27,6 միլիարդ դոլար էր, 2018-ի օգոստոսի 31-ին հասել է 18,2 միլիարդ դոլարի: Անկասկած 9,4 միլիարդ դոլարի կորուստը Թուրքիայի համար աննշան չէ: Պահուստը 109 միլիարդից 100-ի չի հասել, խոսքը 27,6 միլիարդից 18,2-ին հասնելու մասին է, այսինքն` կորուստի մակարդակը շատ բարձր է: Կենտրոնական բանկը 8 ամսում կորցրել է տարադրամի պահուստի 34%-ը: Դոլարի կուրսը մարդկանց տնտեսական կյանքում շատ կարևոր դեր ունի: Դոլարի կուրսի թռիչքը զգացվում է շատ ոլորտներում` սնունդ /խմիչքներ, վառելիք /տրանսպորտ, վճարումներ` հարկերի /տուրքերի բարձրացում` 38,2%: Բնակչության 80% -ը տուժում է Թուրքիայի նկատմամբ պատժամիջոցներից: Հարցումների համաձայն` Կենտրոնական բանկի կանխատեսումով ինֆլյացիոն սպասումը 2018-ի ավարտին կազմել է 19,61%, դոլարի կուրսը սեպտեմբերի վերջին 5,8906 լիրայից հասել է 6,4620: Կենտրոնական բանկի թվերի հետևում շուկաներն են: Երբ ընկերություններն իրար հետևից չկարողացան վճարել պարտքերը, հերթով սկսեցին նախասնանկացման դիմումներ ստացվել: Գլխավոր պատճառը դոլարի կուրսի կրկնակի աճն էր և դոլարով առևտուր անող ընկերությունների վճարունակության անկումը: Վերջին մի քանի ամսում 15 ընկերություն է փակվել: Դոլարի կուրսի աճը ազդել է գործարանների վրա` թղթի, տեքստիլի, քիմիկատների արտադրության: Արտահանումը օգոստոսին կրճատվել է 6,5%: Մեքենաշինության, կենցաղային տեխնիկայի, տեքստիլի, հագուստի արտահանումը կրճատվել է 10−20%:

ԵՄ երկրները անհանգստացած են Թուրքիայի տնտեսական ճգնաժամից: Եվրոպայի ղեկավարները, որ ժողովրդավարությունը հանձնեցին նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին, ջանքեր են գործադրում` նվազեցնելու տնտեսական ճգնաժամի ներգործությունը իրենց երկրների վրա: Թուրքիան, որտեղ օրենսդիր ու գործադիր իշխանությունը մեկ մարդու ձեռքում է, իսկ դատական իշխանության ու զանգվածային լրատվամիջոցները անկախությունը վերացվել է, չի կարող մոտենալ ԵՄ դռներին, ուր մնաց անդամակցել: Վերջերս սերտ երկխոսության հաստատումը Գերմանիայի նախագահ Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերի ու կանցլեր Անգելա Մերկելի, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հետ վկայում է Էրդողանի փեսայի ու ֆինանսների նախարար Բերատ Ալբայրաքի Եվրոպա ուղարկելը: Թուրքիան լուրջ ֆինանսական դժվարություններ ունի, բայց այդ կապերը դիվանագիտական սիրալիրություն են: Եվրոպան չի թաքցնում իր անհանգստությունը, որ տնտեսական ճգնաժամը Թուրքիայում դառնում է անխուսափելի: Գերմանիայի 7000 ընկերություններ են աշխատում Թուրքիայում: Ֆրանսիան, Իտալիան, Անգլիան, Իսպանիան, Հոլանդիան նույն վիճակում են: ԵՄ ղեկավարները սկսեցին պաշտպանել իրենց ընկերություններն ու բանկերը, որ թուրքական ընկերություններին 140 միլիարդ դոլարի վարկ են տվել: Թուրքիան կարող է չվճարել 80 միլիարդ դոլար իսպանական վարկը, 40 միլիարդ դոլար ֆրանսիական վարկը: Թուրքիայի սնանկացումը հաջորդը կբախի Գերմանիայի դուռը: Քանի դեռ վերահսկողություն հնարավոր է, նրանք ցանկանում են համոզել Էրդողանին ստորագրել համաձայնագիր Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետ: Գերմանիայի թերթերն ամեն օր տեղեկություններ են հաղորդում այդ թեմայով: Փորձագետների կարծիքով` եթե Թուրքիան ընդունի ԱՄՀ-ի նոր բարեփոխումների ծրագիրը, շուկաները որոշ ժամանակով կխուսափեն փլուզումից: Հակառակ դեպքում` ոչ Բեռլինը, ոչ Փարիզն արդեն չեն կարող օգնել: Փոխանցված դրամական միջոցները կհատկացվեն պարտքերի մասնակի մարմանը: Մնացածը կուղղվի շինարարական նախագծերին ու Էրդողանի նոր պալատների կառուցմանը:

Անկասկած, եվրոպական երկրների ֆինանսական օգնության դիմաց որոշակի պայմաններ կդրվեն: Բրյուսելը համառորեն պահանջում է վերադառնալ ժողովրդավարությանը` հիշեցնելով անօրինականությունների վերացման անհրաժեշտության ու ազատությունների ճնշման անթույլատրելիության մասին: Անկարան հասկացել է ակնարկները, այլապես որոշ լրագրողներ ազատ չէին արձակվի: Նրանց թվում` Գերմանիայի քաղաքացիներ Դենիզ Յուջելն ու Մեշալե Տոլուն: Ամբողջ աշխարհը նորից ականատես է լինում` որքան պրագմատիկ է Էրդողանը` դեռ երեկ նա եվրոպացիներին անվանում էր «նացիզմի վերապրուկներ» ու «Թուրքիայի թշնամիներ», այսօր փորձում է պայմանավորվել ԵՄ ղեկավարների հետ հանդիպումների մասին: Հերթական կտրուկ շրջադարձից հետո կվերադառնա՞ Էրդողանը Արևմուտքի առաջ խոնարհումին: Կդառնա՞ ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի կողմնակից: Հենց այդ խոնարհման շնորհիվ նա կարողացավ ամրապնդել իր դիրքերը իշխանության առաջին 10 տարիներին: Եթե որոշի վերադառնալ Արևմուտք, ինչպե՞ս կընդունի Արևելքը` Չինաստանը, Ռուսաստանը, Իրանն ու մյուս երկրները:
Արիֆ Ասալիօղլու, REGNUM

Հ.Գ. Էրդողանի Արևմուտք վերադարձի ուղղակի դրսևորում է Իդլիբի հարցի նկատմամբ նրա վերաբերմունքը: Նա բացահայտ մեղադրում է Ռուսաստանին ու Իրանին` Իդլիբի ռմբակոծությունների ու նահանգում Ասադի իշխանությունը վերահաստատելու փորձերի համար` գտնվելով Մոսկվայի ու Թեհրանի հետ նույն ալյանսում, և` հրադադար պահանջելով: Ոչ Թեհրանը, ոչ Մոսկվան չեն կարող Էրդողանին դուրս բերել ֆինանսական ճգնաժամից, մնում է կողմնորոշվել` ներե՞լ, թե՞ պատժել: Ո՞րն է ավելի պրագմատիկ: Էրդողանին մնալու է մանևրել` և քաղաքական հարվածներից խուսափելու, և տնտեսական ճգնաժամից դուրս գալու համար: Այնքան ցանկալի նախագահական անսահմանափակ իշխանությունը Էրդողանին տրվեց, բայց … երկիրն է ձեռքից գնում:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ